
Rok 664 n.e. stał się przełomowym momentem w historii Kościoła na Wyspach Brytyjskich. W niewielkim miasteczku Whitby, nad malowniczym wybrzeżem Yorkshire, zebrała się grupa duchownych, mnichów i biskupów, aby rozstrzygnąć spór teologiczny, który od lat dzielił chrześcijańskich mieszkańców Anglii. Synody kościelne były powszechną praktyką w tamtych czasach, służąc do debaty nad doktrynami, organizacją Kościoła oraz rozwiązywania sporów między biskupami. Jednak Synod z Whitby był wyjątkowy. Rozstrzygnął on kwestię daty Wielkanocy - czy obchodzić ją zgodnie z tradycją rzymską (14 marca) czy irlandzką (19 marca) - co miało fundamentalne znaczenie dla jedności religijnej w królestwach anglosaskich.
Spór o datę Wielkanocy nie był jedynie kwestią kalendarza. Dotykał on głębszych sporów teologicznych i politycznych. Anglo-Saksonia, podzielona na różne królestwa i księstwa, przeżywała w VII wieku okres intensywnej chrystianizacji.
Proces ten prowadzili różni misjonarze, reprezentujący różne tradycje chrześcijańskie. Z jednej strony byli mnisi z Irska, którzy przybywali na kontynent europejski, nosząc ze sobą stare tradycje chrześcijaństwa, a z drugiej - misjonarze angielscy, tacy jak biskup Wilfred, uczący się w Rzymie i reprezentujący papieską linię teologii.
Synod w Whitby stał się areną starcia tych dwóch światów. W centrum debaty znalazła się kwestia obliczenia daty Wielkanocy, która w tamtych czasach była traktowana jako kluczowy element wiary chrześcijańskiej.
Tradycja | Data Wielkanocy | Podstawy teologiczne |
---|---|---|
Rzymska | 14 marca (niedziela po pierwszym pełni Księżyca, następującym po wiosennej równonocy) | Ustalona przez papieża Wiktora I w II wieku |
Irlandzka | 19 marca (również niedziela po pierwszej pełni Księżycy, ale w obliczeniach uwzględniono lokalne warunki klimatyczne i astronomiczne) | Dawna tradycja celtycka, oparta na obserwacji przyrody |
Spór o datę Wielkanocy nie ograniczał się do kwestii technicznych. Reprezentowani przez biskupa Wilfrida Anglicy skłaniali się ku rzymskiej wersji z uwagi na jej uznanie przez papieża.
Z kolei zwolennicy tradycji irlandzkiej, reprezentowani przez abata Aidanusa i opata Finnana, argumentowali, że ich obliczenia są starsze i bardziej zgodne z naturą. Debaty synodu trwały przez kilka dni, a atmosfera była napięta. Ostatecznie król Northumbrii Oswiu, który sam był chrześcijaninem wychowanym w tradycji irlandzkiej, podjął decyzję o przyjęciu daty rzymskiej.
Synod z Whitby miał fundamentalne znaczenie dla rozwoju Kościoła na Wyspach Brytyjskich. Zakończył on długotrwały spór o datę Wielkanocy i przyczynił się do ujednolicenia praktyk religijnych w Anglii. Chociaż decyzja króla Oswiu była politycznie motywowana - zbliżenie do kontynentu europejskiego miało znaczenie strategiczne - efekt był pozytywny. Jednolita data Wielkanocy ułatwiła komunikację między Kościołami, wzmacniała poczucie wspólnoty wśród chrześcijan i przyczyniła się do rozwoju kultury anglosaskiej.
Synod z Whitby pokazuje jak złożone są procesy historyczne. Chociaż pozornie spór o datę Wielkanocy wydaje się być kwestią techniczną, w rzeczywistości dotykał głębszych spraw związanych z tożsamością religijną i polityczną ludów Brytanii w VII wieku.